«КИБЕР-БАЛАНЫҢ» ОЙЛАЙТЫНЫ ОЙЫН ҒАНА
«Қарағайға қарап тал өсер, қатарына қарап бала өсер» деген тәмсілді қазақ тегін айтпаса керек. Балалардың компьютер ойындарына құмар болуы 1997 жылдан басталды. Ол кезде АҚШ, Оңтүстік Корея сынды алпауыт елдерде заманауи құрылғылар қолжетімді бола бастаған шақ еді. 20 жылдан астам уақыт өтті, электронды ойындар қазақстандықтардың да әрбірінің үйіне жетті. «NewZoo» сараптамалық агенттігі жүргізген зерттеу қорытындысы бойынша, қазір әлемде 2,3 миллиард кибер ойыншы бар. Олардың 1 миллиардқа жуығы кәмелет жасына толмаған балалар. 2017 жылы компьютер ойындарын құрастырушылар 137,9 миллиард АҚШ доллары көлемінде таза пайда тапқан. Осыдан-ақ кімнің ұтып, кімнің ұтылып жатқанын аңғаруға болатындай. 2013 жылы «League of Legends» киберспорт заңына сәйкес, ол спорт ретінде бекітілді. Ал оның қатысушылары кәдуілгі спортшы деп танылды. Осылайша, жер бетіндегі халықтың 30 пайызға жуығы жаппай шұғылданатын спорт түрі ретінде ‒ киберспорт алға шықты. Осы спорт түрінен көш бастайтын Оңтүстік Корея ойыншылары. Ел халқының 40 пайызы киберспорттың тұрақты жанкүйері. Оның тең жартысы 13 пен 17 жас аралығындағы жеткіншектер. Осындай тәжірибелерді ескерген болуы керек, осы жылдың маусым айында Қазақстанда да Киберспорт федерациясы өз жұмысын бастады. Мәдениет және спорт министрлігі бұйрыққа қол қойған 2018 жылдың 25 маусым күні: «Біздің федерация ілгері дамудың бірнеше тетіктерін табады. Және бұл цифрландырудың үлкен танымалдылығын, Қазақстан киберспорт командалары арқылы әлемде ел брендін қалыптастыруға сеп болады. Біз киберспорт сайыстарын өткізу арқылы шетелдік туристерді өз елімізге тарта аламыз», ‒ деп мәлімдеме жасады жаңа федерацияның президенті Қуанышбек Есекеев. Федерация төрағасының сөзінше, киберспортты жақсы меңгерген бала болашақта Қазақстанның IT-саласына еңбек етеді. Бәлкім, сол істердің бастамасы шығар, өткен жексенбіде Алматыдағы Балуан Шолақ атындағы спорт сарайында интернет ойыншылары арасында Қазақстан чемпионаты болып өтті. Жалпы жүлде қоры 5,5 миллион теңгені құраған дода елімізде алғаш рет өткенін айта кеткен жөн. Алайда Алматыға туристер ағылып, кептелістен жолдар жабылып қалғанын байқай қоймадық. Бірақ, ұйымдастырушылар, мұндай шаралар алдағы уақытта жиі өтіп тұратынын, болашақта федерацияның «теңдессіз жобалары» өз нәтижесін беретінін айтады. Біздің елімізге енді келіп жатқан бұл спорт түрі әлемде кеңінен танымал. Кейбір отандастарымыз үшін уақыт өткізудің таптырмас тетігі болғанымен, көзін тапқандардың сарқылмас кеніне айналып отыр. Мәселен, 2017 жылдың басты турнирі ‒ Халықаралық Дота-2 кешіне 10 миллион көрермен қызығушылық танытқан. Жақында Ванкуверде Халықаралық-2018 турнирі аяқталып, нәтижесінде жүлде қоры рекордтық 25,5 миллион АҚШ долларына жетті. Бас жүлдені қанжығасына байлаған OG командасы 11,2 миллион долларды иеленген. Бір ғана 2016 жылдың басынан бастап киберспорт жарыстарына 600-ден астам ірі компаниялар демеушілік етіпті. Осының бәрін көріп өскен жеткіншектердің ойсыз еліктейтіні заңдылық емес пе?ТӘРБИЕ – ТАЛ БЕСІКТЕН
Осы күні қазақ тойына да біршама өзгеріс керек. Қазір қай тойға барсаңыз да өз баласын сүйреп жүрген әйтеуір бір ата-ананы байқап қаласыз. Сондағысы «жауатын күн ‒ ыстық, болатын бала ‒ пысық» дегенді дәлелдегісі келетіндей көрінгенмен, кейбірі жұрттың «өнерің өрлесін» деп берген 5-10 теңгесін көздейді екен. «Той дегенде қу бас та домалайды» дегенді, жалған туыстың атын жамылып, қаршадай баласына ән айтқызатындар аз емес. Сонымен қатар, өз еріктерімен көше кезіп, мейрамханалардың біріне кіріп, бірінен шығып жүрген кәмелет жасқа толмаған «өнерпаздар» жетерлік. Олардың арасынан Жандәулет пен Нуни есімін ерекше атауға болады. Сол секілді колледж немесе университет қабырғасына жаңадан оқуға түскен қаракөздеріміз бен қарадомалақтарымыз биші, әнші, даяшы болып қазақ тойында қызмет етіп жүр. Баланың ерте еңбекке араласып ата-анасына қолғабыс болғаны дұрыс-ақ, дегенмен ол болашағына кесірі тимесе екен. Бір ғана компьютер клубтары мен тойханаларда ғана емес, кәмелет жасқа толмаған балалар заңды өкілдері болмаса қандай да бір мекемеде кешкі 22:00-ден кейін жүрмеуі керек. Келушінің жасын анықтау мекеме құзыретіне жатады. Сырт келбеті мен күдік тудыратын белгілері байқалса, мекеме әкімшілігі жеке құжаттарын тексеруге, егер өзін куәландырудан бас тартса, заң жүзінде мекеме келушіні ғимарат ішіне кіргізбеуге құқылы. Бірақ, біздің қазақ арды да, заңды да құрметтеуді кейінге ысыра береді ғой...