Жамал Хажоггидің не кінәсі бар?
Хажогги 30 жылдан астам уақыт бойы журналистика саласында жүрді. Өз мансабын әскери тілші ретінде Ауғанстандағы кеңес соғысына қатысты ақпарат таратудан бастаған. Осы жерден Усама бен-Ладенмен танысады. Бір қызығы, ол 90-жылдары сауд королі әулетіне жақын жандардың бірі болды. Үлкен атасы Мұхаммед Хажогги Сауд Арабиясының негізін қалаушы және алғашқы каролі Абдул-Азиз ибн Абдуррахман Аль Саудтың жеке дәрігері ретінде белгілі. Онан кейін екі әулет арасында байланыс үзілмеген. Жамал Хажогги британиялық ханшайым Диананың сүйіктісі болған әрі онымен бірге жол апатында қаза тапқан Доди әл-Файедтің немере бөлесі. Журналистің немере ағасы Андана Хажогги де Сауд Арабиясында беделді кәсіпкерлер қатарында болды. 1980 жылдардың басында байлығы 4 миллиард АҚШ долларына бағаланып, жер бетіндегі ең бай адамдардың қатарына кірген. Ағасының ықпалы бар-жоғы белгісіз Жамалға 2016 жылы Саудия билігі өткір сыны үшін журналистикамен айналысуға тек қана тыйым салды. 2017 жылы Андана Хажогги қайтыс болғаннан кейін, Жамалға қысым көрсетушілер көбейе бастаған. Ол сонан кейін Америкаға көшуге мәжбүр болды дейді кей сарапшылар. «Washington Post» басылымында салмақты сынымен көзге түскен Жамал Сауд Арабиясы билігін, атап айтқанда ханзада Мұхаммед бен-Салманды сынаған. Тек Саудияны ғана емес, сонымен қатар көршілес араб елдеріне қатысты да сыни пікірлерін ашық білдіріп отырған. Мәселен, журналистің соңғы шыққан мақалаларының бірінде араб елдерінде тұратындардың өз өмірлеріне қатысты кез келген жағдайды ашық бағалап, түйін жасай алмайтындарын, мемлекеттік БАҚ халықтың санасын улап біткендігін айтқан. Бірақ журналистің өлгені туралы хабар тарағаннан кейін, оның ұлы мен ағасын Сауд Арабиясының королі Салман бен Әбдел Әзиз әл Сауд пен Корольдіктің мұрагер ханзадасы Мұхаммед бен Салман қабылдады. Жеке кездесу барысында король қаза тапқан журналистің отбасы мүшелеріне қайғыға ортақ екенін жеткізді. Онан басқа ешбір мәліметті ресми Эр-Рияд таратпай отыр.Сөз бостандығы қауіпті болғаны ма?
«Журналистика – жол-жөнекей жазылатын әдебиет» деген тәмсіл тауып айтылса керек. Хажогги де өз қызмет жолын Ауғанстанда бастағанын айттық. Өмірінің соңғы жылында Америкаға қоныс аударып, Сауд Арабия билігін қатаң сынға алып жүрді. Бірақ 2016 жылы Жамал АҚШ президенті Дональд Трампты да сынға алғаны бар-ды. Сонан кейін Трамптың «тыныш» қалғаны қызықты жайт. Әйтеуір, өлім хабары жетісімен Трамп Ердоғанға телефон шалып, «істің мән-жайын толық ашу қажет» деді. Ақ үй басшысы Сауд Арабиясының Хажогги өліміне қатысты берген мәлімдемесіне «аңыз тарихындағы ең нашары» деп баға берді. «Олардың бастапқыда-ақ жоспарлары қара ниетті болған, әрі жоспарды нашар орындаған, бұл аңыз аңыздардың ішіндегі ең нашары», – деген сарказмға толы пікір білдірді. Егер Хажогги өліміне Эр-Риядтың тікелей қатысы бары расталса, Саудияны қатаң жазалаймын деген Трамп әзірге үнсіз. Бірақ Сауд Арабиясымен қару-жарақ мәмілесін бұзуға ниетті емес екенін, оларға қару-жарақты жеткізуді қамтамасыз ететін америкалықтарды жұмыссыз қалдырғысы келмейтіндігін айтып қалды. Хашоггидің өлімі дипломатиялық жанжалды туғызды. Журналист жоғалып кеткен соң Еуропа Одағы мен АҚШ Сауд Арабиясына қарсы санкциялар салу мүмкіндіктерін қарастырды. АҚШ мемлекеттік хатшысы Майкл Помпео саудиялықтардың визасын жоюға дейін баратынын айтты. Кейін белгілі болғандай бұл шектеу журналистің өліміне қатысы бар деп ұсталған Сауд Арабиясының азаматтарына қатысты екен. Олардың қатарында Сауд Арабиясының Түркиядағы елшісі қызметін атқарып келген Мұхаммед әл-Утайби болуы да ықтимал дейді түрік басылымдары. Не де болса, әліптің артын бағу керек. P.S: Сөз басында 2018 жылы 106 журналист қаза тапқанын айттық. Бұл өткен жылмен салыстырғанда едәуір көп. Ресми деректер 2017 жылы 55 журналистің өлімі тіркелген дейді. 2016 жылы сол кездегі БҰҰ басшысы Пан Ги Мун «соңғы 10 жылда 700-ге тарта журналист белгісіз себептермен қаза тапқан. Олардың небәрі 7 пайызының ғана өлім себебі анықталған», – деген болатын. Сонда жер бетінде сөз бостандығы дейтін нәрсенің жеке адамның өміріне қауіпті болғаны ма?