Қастер Мұсаханұлы мен Мұрагер Әлімұлы 16 қазанда Ақмола облысы Полиция департаментінің Көші-қон қызметі жанынан құрылған комиссия шешімімен босқын мәртебесін алды. Шыңжаңдағы қысымнан қашып, атажұртынан пана іздеп, шекара асқан қандастарымыз Қазақстаннан босқын мәртебесін алған алғашқы этникалық қазақтар атанып отыр.
Естеріңізге сала кетейік, Қастер Мұсаханұлы мен Мұрагер Әлімұлы 2019 жылғы қазан айының басында Шыңжаң өлкесі Дүрбілжің аймағынан шығып, шекарадан Қазақстанға қарай өткен. Әуелі Шығыс Қазақстан облысына, кейін Алматыға жеткен. Сол жылы 14 қазанда Алматыда ұйымдастырылған баспасөз мәслихатында пана іздеп келгендерін, босқын мәртебесін сұрайтындарын мәлімдеген болатын.
Бірақ 2019 жылғы қаңтарда Шығыс Қазақстан облысы Зайсан аудандық соты екеуін шекарадан заңсыз түрде өткені үшін айыптап, бір жылға бас бостандығынан айырды. Кейін тергеу изоляторында отырған 1 күні 2 күн болып есептелуіне байланысты, қалған күндерін өтеп, 22 маусымда Семейдегі түрмеден бостандыққа шыққан. Кейін оларға «Пана іздеуші куәлігі» берілген еді.
Қандастарымыздың адвокаты Ләззат Ахатоваға «Енді олардың азаматтық алуға мүмкіндігі бар ма?» деген көкейкесті сұрағымызды қойған едік.
«Қандастарымызға босқын мәртебесінің берілуі – мемлекеттік саясат, басқа ешкімнің де еңбегі емес. Онымен қоса, мемлекеттік органдардың өз қандастарына деген жанашырлығы деп бағалауға болады. Мұндай шешім қабылданатыны екеуі қамаудан босаған сәттен-ақ белгілі болатын.
Қастер мен Мұрагерге босқын мәртебесі бір жылға берілді. Осы уақыт ішінде азаматтық алуға талаптанатын боламыз, осы мақсаттағы жұмыстар басталып та кетті. Егер бір жыл жеткіліксіз болып жатса, босқын мәртебесін одан әрі созуға болады, жалпы азаматтық алуға толық мүмкіндіктері де, құқықтары да бар», – дейді Ләззат Кендебайқызы.
Заңға жүгінсек...
Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымының «Босқындар туралы» Конвенциясына қосылғандықтан, біздің Үкімет саяси қудалауға түскен шетелдік тұлғаларға босқын мәртебесін бере алады.
Сонымен қатар бізде 2009 жылдың 4 желтоқсандағы N 216-IV «Босқындар туралы Заң» да бар. 2010 жылдың 1-қаңтарынан бастап қолданысқа енген.
Осы жерде «Көмек сұрап келген барлық қандастарымызға неге бірден босқын мәртебесі берілмейді?» деген заңды сұрақ туындайды. Заңға көз жүгіртелік.
«Босқын – нәсілдік, ұлттық, діни сенімі, азаматтық белгісі, белгілі бір әлеуметтік топқа жататындығы немесе саяси нанымы бойынша қудалаудың құрбаны болу қаупінің негізділігіне орай өзі азаматы болып табылатын елден тыс жерде жүрген және өз елінің қорғауын пайдалана алмайтын немесе осындай қауіп салдарынан мұндай қорғауды пайдаланғысы келмейтін шетелдік немесе осындай қауіп салдарынан еліне қайтып орала алмайтын немесе қайтып оралғысы келмейтін, өзі тұрақты тұратын немесе өзі азаматы болып табылатын елден тыс жерде жүрген азаматтығы жоқ адам». Бұл – «Босқындар туралы Заңның» 1-бабы, 1-тармағы.
Заңға сәйкес, пана іздеген адам Қазақстан Республикасының аумағына келісімен, бес күн ішінде немесе қудалауға ұшыраған кезден бастап, жазбаша өтінішхатпен өзі немесе осыған уәкілетті өкіл арқылы өзінің келген жері бойынша босқын мәртебесін беру туралы уәкілетті органға жүгіне алады.
Егер пана іздеген адам Қазақстан Республикасының аумағына әлі келмеген болса, ол жазбаша өтінішхатпен өзі немесе уәкілетті өкіл арқылы босқын мәртебесін беру туралы Қазақстан Республикасының дипломатиялық өкілдігіне немесе консулдық мекемесіне жүгіне алады.
Ал Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасын мәжбүрлі түрде заңсыз кесіп өткен жағдайда, бір тәулік ішінде уәкілетті органға жүгінуі тиіс.
2019 жылғы желтоқсандағы дерек бойынша, елімізде 523 босқын бар. Ал 2017 жылғы мәліметте Үкімет жалпы саны 700-ге жуық адамға саяси босқын мәртебесін бергені көрсетілген. Олардың 90 пайызы – Ауғанстаннан келгендер. Одан бөлек, Сирия, Сомали, Өзбекстан, Таяу Шығыс пен Мысырдан бас сауғалағандар да бар. Бұл – Біріккен Ұлттар Ұйымы Жоғарғы басқармасының Орталық Азия істері жөніндегі өкілі Эдуарда Ирезабалдің дерегі.
Ал Ішкі істер министрлігінің дерегінше, 2016-2017 жыл аралығында 88 адам босқын мәртебесін алған. Ауған, Сирия мен Украинадан жалпы саны 16 отбасы көшіп келген.
2016 жылы 70 адам – 13 отбасы және 15 жеке тұлға тіркелген. Оның 68-і – ауғандық. 1 адам Украинадан, 1 адам Сириядан келген, ал 2017 жылы 18 адам Ауғанстаннан ауып келген.
Ділда УӘЛИБЕК