Жырға айналған жәрдемақы, берекесі қашқан білім
Ақпаратты уысында ұстайтындар әлемді билеген бүгінгі заманда цифрлы өркениет көшінің басына ұмтылғандардың болашағы баянды. Ал бұл саланы игеруге икемсіздердің келешегі күмәнді. Мұны түсінген Мемлекет басшылығы өткен жылдың басында Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігін құрған. Жаңа ведомствоның тізгіні Асқар Жұмағалиевке тиді. Өйткені ол еліміздің цифрлы даму процесіне 20 жылдай жетекшілік етті. 2001 жылы Көлік және коммуникациялар министрлігінің Байланыс саласындағы мемқадағалау басқармасының бастығы болып тағайындалғалы бері Үкіметтегі әртүрлі лауазымда байланыс, коммуникация, цифрландыру және инновацияға жауап беріп келді. Ол республикада 3G және 4G буынындағы ұялы байланыстың енгізілуінің басы-қасында жүрді. Автокөлік иелеріне ғана қызмет көрсететін мамандандырылған ХҚКО-ларды ашты. Цифрлы құжаттардың қағаздағы нұсқасымен бірдей қолданылуын заң жүзінде бекітуге қол жеткізді. Еліміз бойынша 20 мың шақырымдай оптикалық-талшықты кабель тартылып, біраз ауылға интернет қосылды. Қазақстан аналогтік телевизиядан цифрлы телевизияға көшті. Сондықтан Асқар Жұмағалиев жаңа министрлікті басқаруға лайықты бірден-бір адам екеніне ешкімнің күмәні болмады. Ә дегеннен ол басқарған ведомство цифрландыру саласындағы жаңа міндетті орындауға белсене кіріскен еді. Пәлен ауылға интернет жетті, түген шаңырақ интернеттің ғаламатын көріп отыр деген жаңалықты жиі ести бастадық. Алайда қашықтан қызмет көрсетудің, онлайн оқудың маңызын арттырған коронавирус пандемиясы Қазақстанның интернетпен қамтылу деңгейі де, сапасы да көңіл көншітпейтінін көрсетті. Әуелі табысынан айырылғандарға төленетін әлеуметтік төлемді рәсімдеу кезінде Электронды үкімет порталының жұмысы ақсады. еGov жиі істен шығып, төтенше жағдай кезінде қиын жағдайға тап болған азаматтар 42 500 теңгені уақытылы ала алмай сенделді. Интернеттен қайыр болмаған соң жұрт жаппай халыққа қызмет көрсету орталықтары мен банктерге жүгіріп, карантин талаптары өрескел бұзылып жатты. Дүрліккен елді сабасына түсіріп, әлеуметтік төлемді тағайындау мәселесін реттеу үшін Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі жеке портал ашуға мәжбүр болды. Алайда оның да жұмысы тежеліп, жәрдемақыны зарыға күткен жұрттың уақыты гаджеттерге телмірумен өтті. Екінші түйткіл сәуірде, төртінші тоқсан басталғанда төбе көрсетті. Бірер күн бұрын онлайн сабақ өткізу платформасын сынап көрген Білім және ғылым министрлігі отандық интернет сынаққа шыдамағанын мәлімдеді. «Еліміздегі интернет 2,5 миллион оқушының онлайн жүйе арқылы оқуына еш бейімделмегенін көрсетті. Бұлай сапалы білім алу мүмкін емес. Сондықтан оқытуды дамыған елдердегідей онлайн стриминг арқылы өткізудің қажеті жоқ деген шешім қабылдадық. Онлайн сабақтар болмайды. Білім беруді амалсыз, онлайн сабаққа есептелмеген бағдарламалар көмегімен ұйымдастырамыз» деп қынжылды Асхат Аймағамбетов.Жүктемені сылтауратқан Жұмағалиев
Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігінің сол кездегі басшысы Асқар Жұмағалиев портал атаулының ақсай беруін жүктеменің көптігімен түсіндіріп, мұндай түйткілмен тек Қазақстан ғана емес, бүкіл әлем бетпе-бет келіп отырғанын айтып ақталды. «Белгілі бір жаңа жүйені іске қосу үшін, оның техникалық құжатын дайындап, тесттен өткізу үшін біршама уақыттың қажет екені белгілі. Оны ІТ мамандары өте жақсы біледі. Бірақ бізде ондай уақыт болмады. Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігімен бірлесіп, әлеуметтік көмек төлемдерін алуға арналған онлайн жүйені түнімен ойластырып, бір күннің ішінде іске қостық. Алайда бір күннің ішінде азаматтар жүгінген қызмет түрі 15 миллионға дейін жетіп жығылды. Бұл жүктемені интернет көтере алмағандықтан, кейбір каналдарды уақытша өшіре тұруға тура келді. Жалпы, қазіргі уақытта интернет сапасын жақсарту мәселесі Қазақстанда ғана емес, бүкіл әлем елдерінде туындап отыр. Өйткені адамдар карантин кезінде үйде отырғандықтан, интернетті пайдаланушылар саны 2 есе артты. Мысалы, ZOOM сияқты онлайн білім беру платформасы да бір уақытта көп адамға қызмет көрсетуге қауқарсыз екенін көрсетті. Сол сияқты WhatsАpp, Facebook мессенджеріне үлкен жүктеме түсіп отыр. Дегенмен ІТ мамандары қол қусырып отырған жоқ. Олар күні-түні осы мәселелерді қолға алып, бар жандарын сала жұмыс істеп жатыр», – деді А.Жұмағалиев. Десе де, шалғайдағы ауыл тұрмақ, ірі қалалардың іргесіндегі елді мекендердің өзінде интернет икемсіз екеніне қаныққан Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев 4 наурызда өткен «Цифрлы Қазақстан» мембағдарламасын жүзеге асыру жөнінде кеңесте Цифрлық даму министрлігінің жұмысына көңілі толмайтынын айтты. Президент озық, заманауи технологияларды енгізу бойынша ведомствоға жүктелген міндеттер іске аспағанын мәлімдеді. Мемлекет басшысының пікірінше, бұл жұмыста біртұтас көзқарас, өзара келісім және үйлесімділік жоқ. Салдарынан цифрландыру түрлі ведомствода жүйесіз жүруде. 10 шілдеде өткен Үкіметтің кеңейтілген отырысында Мемлекет басшысы Қ.Тоқаев қала мен ауыл тұрғындары арасында цифрландыру бойынша алшақтықтың әрі қарай сақталғанын сынға алды. Оның бағалауынша, бұл жай ғана алшақтық емес, әлеуметтік теңсіздік. Президент сол жиында Үкіметке «Цифрлық Қазақстан» бағдарламасындағы барлық кемшіліктерді түзетіп, жыл соңына дейін 250-ден астам тұрғыны бар елді мекендерді сапалы интернетпен қамтамасыз етуді тапсырды. 10 күннен соң Мемлекет басшысы Асқар Жұмағалиевті қызметінен босатты. Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрінің міндетін атқару жаңа вице-министр Бағдат Мусинге жүктелді. Алексей Цой вице-министр креслосында көп бөгелмей министр болып шыға келгенін алға тартқан жұрт Президенттің Жарлығын күтпей-ақ Бағдат Мусинді де бірден ведомство басшысы етіп «бекітіп» үлгерді. Шынында да, солай болды. Өзінің іс тетігін білетінін дәлелдеп үлгерген Бағдат Батырбекұлы 2 қыркүйекте министр қызметіне тағайындалды.Бағдарламалаушыдан министрге дейін
37 жастағы Б.Мусин бұған дейін Президенттің кеңесшісі қызметін атқарды. Ол бірнеше мемлекеттік және квазисектордағы лауазымды қызметте болды. Компьютерлік бағдарламалау саласында білім алған Бағдат Батырбекұлы еңбек жолын 2004 жылы бағдарламалаушы болып бастаған. Әділет министрлігі, Байланыс және ақпарат министрліктерінде түрлі қызмет атқарған. 31 жасында ол «Ұлттық ақпараттық технологиялар» АҚ басқарма төрағасы болып тағайындалды. Көп ұзамай «Қазпоштаның» тізгінін ұстады. Мусин кеңестік тәртіппен жұмыс істеп келген отандық пошта саласына жаңа технологиялар енгізді. Мекеме жұмысы толығымен жаңартылып, «Қазпошта» цифрлы қызмет көрсетуге көшті. Оның бастамасымен елімізде заттарды қолма-қол пошта бөлімшелерінен емес, қалада орналасқан арнайы постаматтарда алуға мүмкіндік туды. Ал 2017 жылы еліміздің Бас прокуратурасына қарасты құқықтық статистика және арнайы есеп комитетінің төрағасы қызметіне келген Бағдат Мусин Қазақстандағы лауазымды қызметке ие болған ең жас шенеуніктердің бірі атанды. Бұл қызметте жүргенде ол қылмысты жылдам тіркеу, полицейлердің автожүргізушілер туралы мәліметті планшеттен алу бастамасын көтерді. Сондай-ақ комитет басшысы Қазақстандағы шетелдіктерді тіркеу жүйесін сынға алды. Ол басқа мемлекеттердің азаматтары елде болу мерзімін қосымша ақыға ұзартуы үшін ресми тариф енгізуді ұсынды. «Менің түсінбейтінім, шетел азаматы қайтадан 30-60 күнге оралу үшін неге бір күнге елден кетуге мәжбүр болды? Бұл ақылға қонымсыз жағдай. Мысалы, Бішкекке барып, қайту үшін 300-400 доллар жұмсайды. Неліктен Үкіметке 100 доллар көлемінде ресми төлем жасап, шетел азаматы тағы 30-60 күн тұруына рұқсат етпеске?», – деді Б.Мусин. Бас прокуратурада қызмет атқарып жүрген уақытта iPhone смартфондарын қолдан жасап жүрген Қазақстан азаматтары жайлы естіп, оларды жазалаудың орнына қолдау қажеттігін айтқаны да қызу талқыға түскен еді. «Жігіттер iPhone жасап жүр дейсіздер ме?! Менің ойымша, оларға заңды түрде мұнымен айналасуға жағдай жасау керек. Оларға бір технопаркте цех ашып берсек, тіпті керемет болар еді. Жеңілдікпен қаржыландыруға да болады. Елімізде «Цифрлы Қазақстан» жарияланды ғой! Ал егер олар арзан құрал-жабдықты пайдаланып iPhone жасап жүрсе, қабілеттері бар деген сөз ғой. Кәсіпкерлік бастамалары да жаман емес» деп жазған еді Мусин Facebook парақшасында. Осындай батыл бастамалары мен озық ойларының арқасында Президенттің назарына ілінген Бағдат Мусин 2020 жылдың наурыз айынан шілде айына дейін Мемлекет басшысының цифрландыру және инновациялық технологиялар жөніндегі кеңесшісі болып қызмет атқарды. Президенттің кеңесшісі болған уақытта ол сыбайлас жемқорлықпен күресу үшін теңгенің сандық түрін жасауды ұсынды. Айтуынша, осы арқылы елдегі бюджеттің кірісі пен шығысын оңай бақылап отыруға болады. «Мен процестерді цифрландыру туралы ғана ойламаймын. Мысалы, мемлекеттік сатып алу кезінде ақшаны қолма-қол алу мәселесі бар. Мемлекеттік сатып алуды ұтып алғаннан кейін оны ақшаға айналдыру керек… Оны ақшаға айналдырғаннан кейін барып, анық-қанығын білеміз. Менің идеям бойынша теңгенің цифрлы аналогі болуы керек және ол боялған болуы қажет. Мысалы, көпір құрылысына 3 млрд теңге бөлінсе, әр теңге цифрландырылғандықтан, ол монитор жүйесінде көрініп тұратын болады. Бұл биткоин аналогі, бірақ биткоиннің өзі емес. Оны биткоин сияқты жүзеге асыру қиын емес. Биткоиннің технологиясы жақсы, біз оның пайдалысын ғана алуымыз керек», – деді Б.Мусин.Мусин көздеген межелер
Бағдат Мусин Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрі қызметіне ресми түрде 2 қыркүйекте тағайындалды. Алайда 20 шілдеден бастап, яғни вице-министр қызметіне кірісіп, министрдің міндетін уақытша атқарушы болып бекітілгелі бері ведомствоның жұмысын жауапкершілікпен дөңгелетіп келеді. Небәрі үш айға жуық уақытта енгізген жаңашылдықтары ел аузына ілініп үлгерді. Мәселен, Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі қашықтан білім беруді қолдау мақсатында ұялы байланыс операторларымен бірлесіп, мектеп оқушылары мен студенттерге және мұғалімдерге арналған арнайы «Білім» тарифтік жоспарын іске қосты. Тарифтік жоспарда отандық бейнеконференц байланыс жүйесін қоса алғанда, Білім және ғылым министрлігі мақұлдаған отандық (жергілікті және ҚР аумағындағы) 380 білім беру ресурсын шектеусіз пайдалану қарастырылған. Тарифтік жоспардың бір айлық абоненттік төлемі – 990 теңге. Сондай-ақ министрлік жуырда коронавирустың таралуын бақылау және жұқтыру ошақтарын уақытылы оқшаулау мақсатында Saqbol мобильді қосымшасын ұсынды. Бұл қосымша арқылы індетке шалдыққаны расталған азамат айналасындағыларға вирус жұқтыру қаупі бар екенін жасырын түрде ескерте алады. Бағдат Мусиннің айтуынша, жаңа қосымша инфекцияның таралуын едәуір азайтуға мүмкіндік береді. «Барлық қазақстандықтарды осы қосымшаны белсенді түрде пайдалануға, мұқият және жауапты болуға шақырамын. Осылайша, індет ошақтарын барынша оқшаулап, COVID-19-ның таралуына жол бермейміз. Біз халық алдындағы жауапкершілікті түсінеміз және барлық жеке деректерді қосымшада барынша шифрланған етіп жасадық. Пайдаланушылардың жасырын болуына мән берілген» деп түсіндірді министр. Бағдат Мусин мемлекеттік қызмет көрсету саласын цифрландыру ісінде тың серпін жалғастырды. Ведомство басшысының айтуынша, алдағы уақытта сұранысқа ие 30-ға жуық анықтама жойылмақ. «Биометрия бойынша қызмет алушылардың eGov-та бір қадам арқылы тіркелуін жүзеге асыру үстіндеміз. Бұл қолданушыларға биометриялық сәйкестендіруден өтіп, кез келген қызметке қол қоюға мүмкіндік береді. Нәтижесінде, көптеген адамдар eGov қызметін пайдалана алады», – деді ол. Министрдің сөзінше, қызмет алушыларға eGov-қа тіркелгеннен кейін қағаз құжаттарымен қатар сандық құжаттар сервисін қолдануға мүмкіндік жасалады. Бұл сервиске жыл соңына дейін жүргізуші куәлігі, автокөлік техпаспорты, шетелдік төлқұжат, жоғары білім туралы диплом, студенттік билет, сақтандыру полисі және тағы басқа құжаттарды шығару жоспарланып отыр. «Цифрлы Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасынан ел күткен басты нәтиже – республиканың барлық аймағында кеңжолақты интернеттің қолжетімді болуы десек, Бағдат Мусин бұл игілікке де қол жетер күн алыс емес екеніне сендірді. Ведомство басшысының айтуынша, тұрғындарды сапалы интернетпен қамтамасыз ету мақсатында елімізде екі жоба қолға алынған. «Бірінші жоба аясында жыл соңына дейін 1 250 ауылды мекенге талшықты-оптикалық желіні тарту жұмыстары аяқталады, 20 мың шақырымнан астам талшықты-оптикалық желі салынады. Екінші жоба – ауылдарда 3G, 4G мобильді байланысын ұйымдастыру. Бұл жоба аясында байланыс операторларымен меморандум жасалып, осы жылдың соңына дейін тұрғындар саны 250-ден асатын ауылдарды мобильді байланыспен қамту көзделген. Қыркүйекте осындай 150 ауылды мекен мобильді интернетке сапалы түрде қол жеткізді. Ал жыл соңына дейін қалған 778 ауыл қосылады», – деді Б.Мусин. Министр Қазақстанға көп ұзамай 5G желісін де жеткізуге уәде берді. Бағдат Мусиннің сөзінше, 5G ұялы байланыс стандартын енгізу бойынша Нұр-Сұлтан, Алматы және Шымкент қалаларында 11 тестік сынақ жүргізілген. Тиісті жиілік диапазондары босатылып, әрі қарай операторларға тарату механизмі қарастырылыпты. Жоспар ойдағыдай жүзеге асса, еліміздің үш ірі қаласында 5G желісі 2022 жылы іске қосылмақ. Ал облыс орталықтары мобильді интернеттің бесінші буынына 2025 жылы қол жеткізе алады. Жаңа министр жұмысқа бел шеше кірісті. Бастамалары да, берген уәделері де тұшымды. Нәтижесін уақыт көрсетеді. Бастысы, қарқын жоғалмаса, басталған іс аяқсыз қалмаса болғаны. P.S: Елімізді сапалы интернетпен қамтамасыз ету үшін Цифрлық даму министрлігі жуырда жаңа ресурс – Bailanys.bar сайтын ашты. Интернет желісінің жұмысына көңілі толмаған кез келген қазақстандық порталға кіріп, өзінің шағымын жолдай алады. Әлсіз желі туралы хабар алған министрлік мамандары мәселені шешуге кіріседі. Демек, еліміздегі интернет сапасын көтеруге әрбіріміз атсалыса аламыз.