«Кезінде бір ауылды бір бай асырап, бір ақсақал ақыл айтып басқаратын. Халықтың қаржылық сауатын арттыруда, нарыққа бейімдеуде ұлттық бур жуазия жұмыс істеу керек еді», − дейді белгілі көсемсөз зергері Қали Сәрсенбай.Барлық саладағы тізгін жекеменшікке беріліп жатқан мына заманда қолында ештеңе жоқ, қорғансыз қалған халық кәп. Ол билік басында жүргендерді де, дәулетті азаматтарды да ойландыруы тиіс. Баяғының байлары қалай еді? Құрылғаннан бастап дәулетті адамдардың мал-мүлкін, капиталын тартып алып, оны мемлекет меншігіне өткізумен шұғылданған Кеңес өкіметі тұсында баю, бай атану қараланды. Байлар тек өзгенің еңбегін қанау арқылы байиды дегенді адамдардың миына сіңіріп, байлық атаулыдан бездіруге күш салды. Барлық күшті мемлекеттің басқаруына шоғырландырып, жеке адамдарды емес, мемлекетті ғана байытуды көздейтін социализмнің идеологиясының өзіне қызмет еткенін түсінуге болар, бірақ жеке тұлғалардың жан-жақты дамып, өзінің қабілеті мен атқарған ісіне сай байлыққа ие болуына кедергі келтіріп, табыскерлікті мансұқтады. Кеңес өкіметі орнамастан бұрынғы кезде өмір сүрген қазақ байлары өзіне біткен дәулетті халқымен бөлісіп, «бір байдың бір ауылды асырағаны» шындық. Яғни, бір адамға біткен байлық бүкіл бір әулетті ішер ас, киер киіммен қамтамасыз етіп, қоғамда қайырымдылық пен қамқорлық бедел болған. Ол кездегі байлардың бәрі әйтеуір малы көп, малдан басқаны білмейтін надан емес-ті. Ауыл-елдің ас-ауқаты мойнында болған байлардың ақысын төлеп, молда ұстап елдің баласын оқытуы қалыпты жағдай еді. Көзі ашық оқығандары елді сауаттандыруға күш салды. Қазақ даласынан шыққан алғашқы педагог Ыбырай Алтынсарин де дәулетті адамның отбасында тәрбиеленген. Нағашысы Балғожа би оны оқытып, халықтың баласын сауаттандыру жолындағы істерін қолдап-қуаттаған. Баянауыл дуанының аға сұлтаны болған атақты Мұса Шорманұлы да Омбы, Павлодар шаһарларында балалар үйінің, тілмаштар даярлайтын қазақ мектебі мен қазақ қыздарына арналған мектепті өз күшімен ашқан азамат еді. Сондай-ақ ол Баянауылда мешіт құрылысын ұйымдастырып, медресе ашты. Сібірден 60 мыңдай қазақты көшіріп әкеліп, өзі билеген округке қоныстандырған. Қазақ тарихында орны бар тұлғалар Шоқан Уәлиханов пен Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының азаматтық тұлғасының қалыптасуына үлкен әсер еткен. Медицинаны пайдалануды білмей, халық шешектен қырылып жатқанда ел арасында шешекке қарсы егу шараларын ұйымдастыруға мұрындық болып, мыңдаған қазақты ажалдан аман алып қалған Мұса Шорманұлының азаматтық ерлігінің өзі бір аңыз. Қазақтың тағы бір ірі тұлғасы, жоғарыда айтып кеткен М.Шорманұлының замандасы және сонымен қатар Қарқаралы дуанының аға сұлтаны болып ел билеген Құнанбай Өскенбайұлы да халқына жасаған әдеттегі жақсылықтарын айтпағанда, Қарқаралыда мешіт, қажылыққа барған сапарында Меккеде қазақтан қажылыққа барғандар тұратын орын − Тәкиенің құрылуына мұрындық болған. Ал Құнанбай балаларының елге жасаған қайырымдылығы жөнінде әңгіме ел ішінде әліге дейін айтылады. Одан бері келсек, XIX ғасырдың бірінші жартысында дүниеге келіп, ХХ ғасырдың басына дейін өмір сүрген Маман қажы Қалқабайұлының дәулетті ұрпақтары жасаған қайырымдылығының мән-мағынасы туралы әңгіменің өзі ұлт мерейін көтерер істердің шежіресіндей. Маман қажының ұлдары Тұрысбек, Сейітбаттал, Есенқұлдар Жетісу жерінде қазақ балаларына арналған «Мамания» мектебін салдыруы қазақ меценаттарының халқына жасаған үлкен жақсылығы деуге болады. Ал Есенқұл Мамановтың қазақ баспасөзі мен әдебиетінің дамуына қолдау жасауы – үлкен азаматтық. Мәселен, ол 1915 жылы «Қазақ» газетіне қаржылай жәрдем беріп, алғашқы қазақ романдарының жазылуына да бәйге жариялап, жазба әдебиетіміздің дамуына үлкен үлес қосқан. Жалпы айта берсек, тарихымыздан қазақ байлары жасаған мұндай игілікті істерді көптеп табуға болады. Демек, қазақ байларының бойында меценаттық қасиет ежелден бар деген сөз. Ол жол бүгінгі бай-бағыландарымызға да үлгі болса... Бауыржанның беделін өсіріп, жақсылықты жарқыратқан – меценаттық Ел болған жерде байлардың болатыны белгілі, десе де оның ішінде қайырымдылықпен атын шығарып жүргендері онша көп емес. Бірақ мыңға татитын бір адамның өзі ел-халқы үшін тер төгіп, дәулетін игі істерге жұмсаса, соның өзі мемлекеттің дамуына, халықтың тұрмыс деңгейінің жақсаруына үлкен әсер етеді. Сондай жолда жақсы істерімен көрініп жүрген азаматтың бірі − белгілі қазақ кәсіпкері, меценат Бауыржан Оспанов. Алматы Энергетика институтын бітірген ол еңбек майданына араласқалы бері бірнеше бизнес жобаларын сәтті іске асырды. 2018 жылдан бері ZHERSU инвестициялық-өндірістік корпорациясының бақылау кеңесінің төрағасы, Қазақстанның ең бай елу адамының қатарында. Алматы облысының тумасы Бауыржанның жеке адамдарға жасаған жақсылығын айтпағанда, тұтас елге істеген қызметтерінің өзі кісі қызығарлықтай. Ол өзі туып-өскен Алакөл ауданы, Жыланды ауылында қараусыз қалған кинотеатр, спортзал, кафе, көпшілік демалатын орындарға күрделі жөндеу жұмыстарын жүргізіп, ауылдастарының сапалы білім алуы үшін қаладан білікті мамандар шақырып, оларды тұрғын үймен қамтамасыз етті, айлықтарын көбейтіп берді. Ең кереметі, Бауыржан ауылдастарын алкогольдік ішімдіктерден бас тартуға үндеп, күн сайын тегін қымыз таратып отыр. Ұлтының жанашыры, кәсіпкер, атақты қазақ боксшысы Қанат Исламның елге оралуына себепші болды. Қазір ол кәсіби бокс алаңында атой салып жүрген Қанат Ислам мен Жанқош Тұраровқа демеушілік жасап, олардың жеңіске жетіп, еліміздің атын шығаруына барлық жағдай жасап отыр. Сондай-ақ ол қазақ қыздарынан шыққан бокстан Әлемнің екі дүркін чемпионы Назым Қызайбайға темір тұлпар сыйлап, үй салып берді. Бауыржан Кеңесбекұлы Қазақстан Жазушылар одағымен бірлесе отырып, бірнеше жыл балалар қаламгерлеріне арналған «Дарабоз» әдеби сыйлығын ұйымдастырып, жеңімпаздарын мол ақшалай сыйлықпен марапаттап, бәйге алған шығармаларды жыл сайын кітап қылып шығарып, тегін таратты. Кейінгі дәуірде халқына жақсылық жасаумен аты шыққан тағы бір меценат қазақ балуандарынан шыққан тұңғыш олимпиада чемпионы Жақсылық Үшкемпіров болды. Еліміздегі көптеген миллиардермен салыстырғанда аса бай адам деуге келмесе де, бір басына жететін қаржысы бар атақты спортшы мал шаруашылығымен айналысып, табыс тауып, өмірінің ақырына дейін халқына жақсылық жасаумен болды.
Жақсылық Үшкемпіров осыдан үш жыл бұрын Қазақстанның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың қолынан «Қазақстанның Еңбек Ері» атағын алып тұрып: «Осы, елімізде көп болса бес мыңнан аса ауыл бар шығар. Ең болмаса, сол бес мың ауылды қазақтың бес мың жігіті көтеріп жіберсек, содан асқан қандай бақыт керек? Міне, мен соны ойлаймын, аға», − деген еді Елбасына арманын айтып.Алматы облысы, Жамбыл ауданындағы алты мыңнан аса тұрғыны бар Мыңбаев ауылының көркеюіне мол үлес қосқан Жақсылық Үшкемпіров зейнетке шыққаннан кейін осы елді мекенге жақын жерде мал өсіріп, халықты жұмыспен қамтамасыз етті. Ардагер спортшы қазақтың ақ бас сиыры мен қой, жылқы өсіріп, ауылдың әл-ауқатын көтеруге көп көмегін тигізді. Бұқаларын бордақылап ел ішіне ғана емес, көрші елдерге ет экспорттаумен айналысты. Малының басын көбейтіп, табысын молайтқан палуан-кәсіпкер Мыңбаев ауылына газ құбырын тартып, ауыл халқын көгілдір отынға қарқ қылды. Мың орындық балабақша салып, спорт кешенін тұрғызды және иесіз қаңырап қалған ғимараттарды күрделі жөндеуден өткізіп, көптеген жас отбасыларға баспана салып берді. Бұл ісін Жақсылық аға туған жерді көтеру, мемлекетімізді көркейту жолындағы қолқабыс деп түсіндіретін. Күні кеше ғана арамыздан мезгілсіз кетіп қалған қазақтың даңқты палуаны бір кезде спорт арқылы елінің атын шығарса, кейін іскерлікпен шұғылданып, кәсібімен еліне қалай жақсылық жасаудың үлгісін көрсетіп кетті. Демек, қазақ жерінен шыққан әр іскер азамат бір ауылды көтерсе, еліміздің дамуы мен ауызбірлігі артып, күшті ұлт, мықты мемлекет болу соншалық қиын болмас еді ау деп ойлайсың... Қазақ кәсіпкері патриот болса... Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев жыл басында кәсіпкерлер мен меценаттарды әлеуметтік қамсыздандыруға белсене қатысуға шақырған сөзінде ел Үкіметі барлық көпбалалы отбасыға табысына қарамастан, жәрдемақы төлейтінін, тұрмысы төмен отбасылардың балалары кепілдендірілген әлеуметтік пакетпен қамтылып, мектепке дейінгілерге азық-түлік жиынтығы мен қажетті тауарлар берілетінін, сондай-ақ оқушылар мектепте тегін ыстық тамақ, мектеп формасы мен оқу-құралдарымен қамтылып, жол жүру ақысы төленетінін айтқан Мемлекет басшысы: «Әрине, мұның бәрі мемлекет есебінен. Бізге отандық бизнесмендер немесе былайша айтқанда, ұлттық буржуазия қолдау көрсеткенін қалар едік», − деген болатын. Бұл арқылы Президент Қазақстанда қайырымдылық институтын қалыптастыру қажет екенін көрсетіп отыр. Әрине, ел тәуелсіздігі арқасында қаржылы алпауыттарға айналып, әлемге аты шыққан қазақстандық миллиардерлер мен миллионерлер тапқан табысының бір бөлігін халықпен бөлісіп, қайырымдылық жасаса несі айып? Қит етсе, АҚШ пен Еуропаны үлгі қылып сөйлейтін отандық миллиардерлер сол елдегі өздері деңгейлес адамдардың халқына қалай жақсылық жасайтынын үлгі етсе ғой! Мәселен, АҚШ байлары қайырымдылық акцияларына тұрақты түрде қатысып, түрлі қайырымдылық қорларына мол қаражат құйып отырады. Өйтпеген жағдайда ондай адамдарда бедел болмайды. Ал қайырымдылыққа ақша жұмсаған байлар халық тарапынан құрметтеліп, мемлекетке салық төлеуден босайды. Сондықтан аттары Forbes тізімінен түспейтін дәулеті судай тасыған азаматтар өзіне жағдай жасап отырған елге пайдасы тиіп, іскерлігін ізгілікпен көркейтсе, өзіне абырой, халқына жақсылық болар еді. Адам ақшасының көптігінен емес, адамгершілігінің молдығымен ғана мықты ғой.
Ахмет ӨМІРЗАҚ